Leidt het nieuwe hoofdstuk voor Nederland naar een zeperd?

Onder de nogal zoutloze en richtingloze titel ‘Een nieuw hoofdstuk voor Nederland’ heeft Frans Timmermans zijn visie voor een nieuwe linkse partij op papier gezet. Het is een nogal structuurloos verhaal, waarin programmatische notities over gewenst beleid worden afgewisseld met meer strategische opvattingen over politieke samenwerking en comfort bieden aan de middenklasse.

Timmermans heeft zijn best gedaan om met lenige formuleringen groenlinkse en sociaal-democratische opvattingen aan elkaar te breien, zonder in verkiezingsprogramma-taal te vervallen. Daarbij ligt de nadruk zwaar op sociaal-economische en rechtstatelijke onderwerpen. Over discriminatie en uitsluiting, de positie van vrouwen, culturele verschraling of homofobie wordt weinig tot niets gezegd.

Boetekleed

 Veelbetekenend is dat Timmermans royaal het boetekleed aantrekt: “we zijn maatschappelijke uitdagingen gaan zien als een individuele verantwoordelijkheid, in plaats van een gezamenlijke uitdaging”. “We zijn collectieve voorzieningen als wonen, kinderopvang, de huisarts gaan zien als verhandelbare beleggingsobjecten”. Hij bekritiseert hier zijn eigen PvdA die decennialang de handlanger van de VVD is geweest met het uitverkopen van publieke taken. In zijn visiestuk wemelt het van de, vaak halfzachte, voorstellen om een andere richting in te slaan. Zo moet het profiteursgedrag van private equity aan banden worden gelegd. Ik zou zeggen: verbieden is de effectieve maatregel. Woningbouwverenigingen moeten betaalbare woningen bouwen voor de middenklasse. Starters en mensen met een laag inkomen worden niet genoemd, terwijl voor hen de nood het hoogst is. Timmermans noemt niet de ware oorzaak van de woningnood: de decennialange focus op bevordering van het eigen woningbezit. En benoemt dus niet de maatregelen die deze focus moet keren: afschaffing van de hypotheekrenteaftrek, het wegbelasten van overwinsten bij verkoop, onteigening bij leegstand en oneigenlijk gebruik, en een nieuwbouwprogramma van 100% huurwoningen.

Zijn visie op de gezondheidszorg beperkt zich tot de hoogte van de zorgpremie. Terwijl een radicale ingreep in het private verzekeringsstelsel nodig is: nationalisatie. Dat maakt een eind aan de geldverslindende en bureaucratische uitdijing van de met winstoogmerk opererende ziektekostenverzekeraars.

De mythe van de middenklasse

De kern van de sociaal-economische visie van Timmermans is dat hij een nieuwe verzorgingsstaat wil bouwen om vooral de middenklasse te behagen. Maar ‘de middenklasse’ bestaat niet. Het is een mythe. Vandaar dat een definitie van de middenklasse in zijn verhaal ontbreekt. Want als je analyseert naar inkomen, opleiding, sekse, etniciteit, woonomgeving, religie en culturele identiteit zal blijken dat ‘de middenklasse’ een uiterst gefragmenteerd gezelschap is. Met geheel uiteenlopende, persoonlijke belangen, opvattingen en idealen. Dat geldt overigens ook voor die groepen die zich ‘boven’ dan wel ‘onder’ de middenklasse bevinden. En het is ergerlijk dat Timmermans met name aan de ‘onderklasse’ nauwelijks aandacht besteedt.

Een links programma zal dus nooit ‘de middenklasse’ in zijn geheel aanspreken. Dat moet ook niet het uitgangspunt zijn. Een links programma moest gestoeld zijn op een analyse van de ongelijke machtsverhoudingen die in het reële leven van mensen voorkomen, op het werk, in de woonsituatie, als zorgbehoevende. 

Kapitaal en ideologie

Zo’n analyse heeft de Franse econoom Thomas Piketty (foto) gemaakt in zijn boek ‘Kapitaal en ideologie’. Hij komt tot de conclusie dat die ongelijke machtsverhoudingen het resultaat zijn van een politieke ideologie die is gebaseerd op ‘het absoluut verdedigen van privébezit’. Hij pleit voor ‘een nieuw, participerend socialisme’, ‘een nieuw egalitair perspectief op universele gelijkheid, gebaseerd op sociaal eigendom, onderwijs en het delen van kennis en macht.’ Hij werkt dit verder uit in concrete voorstellen, die het kapitalisme ‘overstijgen’, zoals een machtsdeling in bedrijven tussen arbeid en kapitaal en een progressieve erf-, inkomsten- en vermogensbelasting van 70-90%, waardoor de cumulatie van kapitaal in handen van de rijkste bovenlaag wordt doorbroken, afgeremd en uiteindelijk teniet wordt gedaan.

In het visiestuk van Timmermans ontbreken dergelijke systeem doorbrekende analyses en daarmee samenhangende voorstellen.

Reactionairen en conservatieven

Terecht staat Timmermans ook uitgebreid stil bij de vele bedreigingen van de parlementaire democratie en de rechtstaat, zoals wij die kennen. Hij bestempelt reactionairen als ‘onze absolute tegenpolen’ die een bedreiging vormen voor de democratische rechtstaat en onderscheidt ‘ons’ duidelijk van conservatieven die behoud van de bestaande verhoudingen bepleiten. Hij noemt niet man en paard, maar doelt duidelijk op resp. PVV (reactionairen) en VVD (conservatieven). Hij brengt daarmee bewust een principieel onderscheid aan tussen beide partijen (ongetwijfeld met in het achterhoofd een mogelijke coalitie met de VVD), dat zeer discutabel is. De VVD heeft de weg geplaveid voor de PVV en moet daarop ook afgerekend worden. Zoals vele voorbeelden uit de geschiedenis laten zien is er een gradueel, en geen principieel, verschil tussen reactionairen en conservatieven.

Neoliberale EU

Op het vlak van de internationale politiek laat Timmermans zich kennen als een rechtse sociaaldemocraat. Hij pleit voor een sterke EU, maar laat de neoliberale koerswending die het rapport-Draghi bepleit, met alle ruimte voor multinationals, onbesproken. Hij bepleit een uitstootvrije, elektrische auto-industrie, maar laat de met conflict, uitbuiting en geweld gepaard gaande roofbouw op mens en natuur in o.a. Congo onbesproken. Roofbouw om de materialen te delven die voor de bouw van deze auto’s noodzakelijk is.

Timmermans bepleit solidariteit met Oekraïne en Gaza en herhaalt wat Rutte zo vaak zei: de Oekraïners vechten voor onze vrijheid en veiligheid. Hoe laf is het om Oekraïense jonge mannen en huisvaders voor ónze vrijheid te laten vechten? Als dat écht het geval is, is de steun van het Westen in alles fases van deze oorlog te laat en te weinig. Dan had het Westen vanaf het begin alles moeten geven om de Russen tegen te houden, inclusief boots on the ground, in samenhang met een diplomatiek offensief om Poetin te dwingen zijn waanidee van een groot-Rusland in te slikken.

Dubbelhartig

 Over de Palestijnse kwestie is Timmermans wat dubbelhartig. Hij is noodgedwongen opgeschoven in zijn kritiek op Netanyahu en maakt gewag van  ‘het door mensenrechten gesignaleerde grote risico van genocide door de regering Netanyahu’. Echter in het rapport dat Amnesty International in 2024 uitbracht over de oorlog in Gaza, wordt geconcludeerd dat Israël zich schuldig maakt aan genocide. Het staat zelfs in de (sub)titel van het rapport:  ‘You Feel Like You Are Subhuman’ Israel’s Genocide Against Palestinians In Gaza.

En het Internationale Gerechtshof heeft in diverse vonnissen Israël opgedragen alles te ondernemen ter voorkoming van daden die als genocide kunnen worden beschouwd volgens het Genocideverdrag. Daarmee erkenden zij dat er ten minste een redelijk vermoeden was van genocide of dreiging van genocide en dat de genocidezaak daarom doorgang kon vinden.

Timmermans kan het ook niet opbrengen eraan te herinneren dat Israël al 75 jaar een apartheidsbewind voert, 56 jaar lang Palestijns gebied bezet en 16 jaar lang de Gazastrook blokkeert.

Electorale zeperd in het verschiet

 Uiteraard staat Timmermans ook stil bij de nieuwe linkse volkspartij die er moet komen. Hij heeft gelijk als hij stelt ‘hoe meer linkse en progressieve mensen de krachten bundelen, hoe sterker we staan om de samenleving met onze idealen vorm te geven’. Die brede beweging moet een debatpartij zijn en geen applausmachine. De inzet is om een regering te vormen met sociale en progressieve bondgenoten. Hij wil de hand uitsteken naar partijen ‘in het brede midden, om zo het midden naar links te trekken’. Maar de enige partijen die hij met name noemt zijn GroenLinks en de PvdA. Die moeten opgaan in die linkse volkspartij.

En uitgerekend hierin zit de zwakte van zijn betoog. Een fusie van GroenLinks en PvdA zal de rechter vleugel van de PvdA en de linker vleugel van GroenLinks van die fusiepartij vervreemden. Er is geen enkele strategie of poging andere linkse en progressieve partijen bij het streven naar een krachtenbundeling te betrekken. Dat had kunnen slagen als zo’n bundeling een open eind had gehad. De uiteindelijke vorm had dan afgehangen van de dynamiek die tijdens de gesprekken was ontstaan: een alliantie, stembusakkoord of een gezamenlijk program op hoofdpunten. De fusiepartij die nu dreigt te ontstaan zal er naar mijn inschatting toe leiden dat de SP, de Partij voor de Dieren -en ook D66- zich om electorale redenen juist zullen afzetten tegen GroenLinks-PvdA.  

De linkse fusiepartij, wiens belangrijkste drijfveer is om in de regering te komen, zal zo -door eigen toedoen- gedwongen worden om met het ‘brede midden’ een regering te vormen. Je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen waar dat toe leidt. Een van compromissen bulkend regeerakkoord en een stevige linkse oppositie. De volgende electorale zeperd ligt dan in het verschiet.