Een linkse start voor Nederland?

‘Een nieuwe start voor Nederland’ luidt de titel van het concept-verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA dat op 18 augustus de digitale snelweg is opgeslingerd. De Volkskrant schreef jl. dinsdag dat het verkiezingsprogramma kiest ‘voor een uitgesproken linkse koers’, maar dat zegt meer over hoe deze eens linkse krant naar het politieke midden is afgezakt, dan over de inhoud van het programma. Het bevat zeker een groot aantal goede, en ook linkse, voorstellen. Maar juist die voorstellen die een breuk met kapitalistische ‘logica’ zouden betekenen, ontbreken. Verder worden op onderwerpen die uiterst actueel zijn, zoals de NAVO en migratie, standpunten ingenomen die in een links programma niet thuishoren. De passages over Israël laten de historische context van de onderdrukking en dehumanisering van het Palestijnse volk onbesproken.

(Voor leden van GroenLinks en PvdA: de hyperlinks in de tekst leiden naar amendementen over het beschreven onderwerp. Wel eerst even inloggen!)

Te weinig sociale huurwoningen

 Het programma opent met ‘Meer huizen om in te wonen’, een nogal ongelukkig gekozen titel, waar je uit zou kunnen afleiden dat eenieder recht heeft op meerdere huizen om in te wonen. Een reeks van prima voorstellen passeert de revue. Veel nadruk op nieuwbouw (100.000 woningen per jaar). De kritiek van vele deskundigen op de eenzijdige oriëntatie van ‘de politiek’ op nieuwbouw wordt gepareerd met allerlei voorstellen om ook de bestaande voorraad van woningen én bedrijfsruimtes te gebruiken voor herindeling, optopping en herbestemming. Toch ontbreken de vérgaande voorstellen die de huidige woningnood écht zouden aanpakken. Er heeft vanaf 1990 een enorme verschuiving plaatsgevonden van huur- naar koopwoningen. Was in de grote steden tot 1990 de nieuwbouw praktisch uitsluitend gericht op huurwoningen, vanaf 1990 is dat fors gedaald naar ca. 40%. Daarnaast zijn corporaties gedwongen door achtereenvolgende regeringen (óók met de PvdA erin) een deel van hun betaalbare huurwoningen te verkopen. Dat heeft ertoe geleid dat het aantal corporatiewoningen met ongeveer 2,3 miljoen woningen de laatste drie decennia gelijk is gebleven. De woningvoorraad is in die 30 jaar met zo’n 2 miljoen, vooral koopwoningen, gestegen. Het aandeel sociale huurwoningen is navenant gedaald. In diezelfde periode groeide de vraag naar betaalbare woningen fors, vanwege de ontwikkeling op de koopmarkt en de toename van met name het aantal eenpersoonshuishoudens. De woningnood treft vooral starters, studenten, statushouders en arbeidsmigranten. Allemaal mensen met een bescheiden inkomen. Toch houdt ook het verkiezingsprogramma vast aan slechts 40% betaalbare huurwoningen van ‘de tienduizenden’ die de corporaties per jaar gaan bouwen. Het programma is vaag over welk deel van die 100.000 woningen door corporaties gebouwd gaat worden en welk deel door projectontwikkelaars. Stel dat 40.000 woningen door corporaties gebouwd gaan worden, dan zijn dat een schamele 16.000 betaalbare huurwoningen per jaar!. Van de projectontwikkelaars is niets verwachten. Het programma moet zich duidelijk uitspreken: het streven moet gericht zijn op de bouw van 100.000 woningen per jaar in de sociale huursector.

 Actieve grondpolitiek

 Een belangrijke factor die nieuwbouw, juist ook van sociale huurwoningen, duur maakt is de hoge grondprijs. Omdat veel potentiële bouwgrond met vooruitziend blik in handen is van speculanten, al dan niet in de jas van een projectontwikkelaar, moet een hoge prijs worden betaald, dan wel heeft de projectontwikkelaar een machtspositie om zeer rendabele -en dus dure- woningen te bouwen. Maar ook veel gemeenten hebben er een handje van om grond dat in hun bezit is tegen een forse prijs van de hand te doen voor woningbouw. Het verkiezingsprogramma besteedt wel aandacht aan enkele vormen van grondpolitiek om de uitwassen tegen te gaan (‘Een eerlijk deel van deze speculatiewinst vloeit terug naar de samenleving’), maar de meest effectieve ontbreekt: onteigening op basis van de gebruikswaarde van de dan geldende bestemming. Ook onteigening kan als middel worden ingezet.

Het woord ‘erfpacht’ komt in het programma niet voor: toch het meest effectieve middel om de waardestijging van grond ten goede te laten komen aan de gemeenschap.

 Machtsdeling in bedrijven

Het sociaaleconomische hoofdstuk van het programma heeft als titel ‘Een inkomen waarmee je vooruit komt’. Het heeft hetzelfde karakter als het hoofdstuk over wonen. Veel goede voorstellen om de scheefgroei in de kapitalistische aandeelhouders economie te corrigeren, maar de voorstellen die echt het verschil zouden maken ontbreken. Voorstellen die door Thomas Piketty zijn uitgewerkt in het slothoofdstuk van zijn monumentale ‘Kapitaal en ideologie’. In ‘Bouwstenen voor een participerend socialisme in de eenentwintigste eeuw’ doet hij voorstellen die ‘het huidige kapitalistische systeem overstijgen’ en kunnen leiden naar ‘een nieuw, participerend socialisme (…) een nieuw egalitair perspectief op universele gelijkheid, gebaseerd op sociaal eigendom, onderwijs en delen van kennis en macht.’

Ik pik er drie uit in de sociaaleconomische sfeer, waar Piketty ook mee begint.

In het programma wordt terecht opgemerkt ‘werknemers maken een bedrijf’ en bepleit dat er werknemers komen in de raden van commissarissen. Dat is te zwak uitgedrukt. De helft van het aantal commissarissen moet door de werknemers worden benoemd, om zo een eerste stap te zetten naar een betere machtsverdeling in bedrijven.

Belasting op vermogen

 Het programma bepleit terecht een verschuiving van belasting op arbeid naar belasting op inkomen uit vermogen. Piketty beredeneert steekhoudend dat een dergelijke belasting nooit zal leiden tot een herverdeling van vermogen. Immers, zoals de praktijk uitwijst: de verregaande, onbegrensde cumulatie van vermogen leidt er toe dat de rijkste 10% slechts een schijntje aan inkomstenbelasting betaalt in verhouding tot hun rijkdom. De concentratie en cumulatie van vermogen kan alleen een halt worden toegeroepen door het invoeren van een belasting op het totaal van alle activa (vermogensbestanddelen) .

Afbouw BTW

 Het programma is voor een ‘simpeler en eerlijker belastingstelsel’, maar hier ontbreekt het meest voor hand liggende, eerlijke voorstel: afbouw van de BTW. De BTW is een uiterst onrechtvaardige belasting omdat deze zwaar drukt op allerlei goederen en diensten die voor een normaal leven nodig zijn, en dus voor mensen met een bescheiden inkomen een veel grotere belastingdruk opleveren dan de hogere inkomens. Het is ook een gecompliceerde belasting heffing met drie tarieven, waarbij de verdeling van goederen en diensten naar die drie tarieven arbitrair is. In het kader van een rechtvaardige, transparante, begrijpelijke en efficiënte belastingpolitiek is er alles voor te zeggen de BTW op een zo laag mogelijk niveau te brengen, liefst 0%, met bij voorkeur één tarief, waarbij de gederfde belasting inkomsten worden gecompenseerd door inverdieneffecten (minder bureaucratie, inflatieremmend, toename besteedbaar inkomen voor mensen met een laag- en middeninkomen) en de elders in het programma voorgestelde verhoging cq. invoering van progressieve belastingen op inkomen en vermogen.

Knieval voor Trump

Ronduit stuitend in het verkiezingsprogramma is de knieval voor Trump om het defensiebudget te verhogen naar 3,5% van het bruto binnenlands product (bbp). De NAVO is een instrument van de machtspolitiek van de VS, die talloze malen het internationale recht heeft geschonden. Je kunt niet, zoals het programma in één paragraaf beschrijft, voldoen aan de NAVO-doelstellingen en tegelijkertijd onafhankelijk willen maken van de VS.

Rusland, met een bbp dat gelijk is aan de Benelux, is aan oorlogsmaterieel vele malen ondergeschikt aan de NAVO-landen. Verregaande samenwerking met alle Europese landen op defensiegebied, integratie van wapensystemen en bevelvoering moet het antwoord zijn op een veronderstelde Russische dreiging, met parallel daaraan diplomatieke initiatieven.

Tegelijkertijd moet de VS veel kritischer benaderd worden. Het wordt hoog tijd de Europese veiligheid en de internationale rechtsorde te verdedigen tegen Amerikaanse inmenging, fake-nieuws, landjepik, big-tech interventies, steun aan extreem-rechts, ondermijning van de EU en agressie, onder meer via sancties, het sneller afbouwen van afhankelijkheden en beleid tegen desinformatie.

 Israël en Palestina

 De Israël paragrafen zijn kritisch op de oorlog die Israël in Gaza voert, maar schiet ernstig tekort waar het de Palestijnse kwestie betreft. Met geen woord wordt gesproken over het grote onrecht dat de Palestijnen is aangedaan met de oprichting van de staat Israël, de decennialange terreur van Israël tegen de Palestijnen, de nederzettingenpolitiek, de dehumanisering en continue mensenrechtenschendingen, de apartheid en de agressieve rol die Israël speelt in de regio.

‘Hamas en andere terreurgroepen in Gaza’ worden met sancties bedreigd, terwijl de historische context Hamas als een bevrijdingsbeweging definieert, die weliswaar gewelddadige methodes hanteert, waartoe ook vele andere bevrijdingsbewegingen gedwongen werden om zich van hun koloniale juk te bevrijden. Het getuigt van Westers etnocentrisme om daar op deze wijze over te oordelen, daar waar het Westen zwaar medeverantwoordelijk is voor de decennialange Israëlische terreur t.a.v. de Palestijnen. Het oudbakken pleidooi voor een tweestatenoplossing, waar het programma mee komt, is in de huidige situatie, van een geradicaliseerde Likoud, de toenemende invloed van extreem-rechtse partijen in Israël, aangevuurd door vanuit de VS geïmporteerde, orthodoxe christenen, volstrekt misplaatst. Daartoe zal er eerst een fundamentele regime-change in Israël moeten plaatsvinden.

Migratie

 Het concept-verkiezingsprogramma maakt op het gebied van migratie een onacceptabele draai naar rechts. Een ‘actieve sturing op een gemiddeld migratiesaldo van 40.000 tot 60.000 per jaar’ is een onmogelijk streven. Dat migratie saldo bestaat aan de inkomende kant uit migratie van slecht betaalde, uitgebuite arbeiders uit, of via, Oost-Europa hier binnengehaald door veelal malafide uitzendbureau’s, buitenlandse studenten, asielzoekers en goedbetaalde expats. Binnen het EU-schengengebied is er een vrij verkeer van arbeidskrachten. Verder is niet te voorzien welke verschrikkelijke gebeurtenissen elders in de wereld vluchtelingenstromen veroorzaken, die voor een klein deel ook in Nederland terecht komen. Die ‘actieve sturing’ wordt in het programma niet geloofwaardig uitgewerkt. Zo wordt gesteld: Arbeidsmigratie is nu vooral een verdienmodel voor werkgevers in laagproductieve en vervuilende exportsectoren zoals de logistiek, (glas)tuinbouw, de vleessector en metaalindustrie. Wij willen de economie zo inrichten dat de vraag naar arbeidsmigratie in laagbetaalde banen afneemt. Dat anders inrichten van de economie vereist een door de overheid gestuurde planeconomie, maar (helaas) ontbreekt in het programma elk voorstel dat daartoe zou kunnen leiden.

Elders wordt in het programma (terecht) gesproken van een gewenste, toenemende arbeidsmigratie gezien de vergrijzing en het pal staan achter het VN Vluchtelingenverdrag. Kortom, dat migratiesaldo van 40.000 tot 60.000 per jaar is een staaltje van ongefundeerd wensdenken, ingegeven door de verkeerde opvatting dat Wilders op deze wijze de wind uit de zeilen wordt genomen.

Een ander veeg teken is dat het programma procesbeschikbaarheidslocaties bepleit voor overlast gevende asielzoekers. Procesbeschikbaarheidslocaties zijn een uitvinding van voormalig staatssecretaris Faber, waar de rechtbank Noord-Nederland op 1 maart jl. over heeft uitgesproken dat de vrijheidsbeperking bij plaatsing kansarme asielzoekers in 'Procesbeschikbaarheidslocaties' onrechtmatig is.

Amendementen

 En partijleden kunnen tot vrijdag 29 augustus amendementen indienen die echter pas in behandeling worden genomen als ze ondersteund worden door 100 andere leden. Deze individualisering van het amendementrecht lijkt een mooi democratisch gebaar, maar werpt een enorme drempel op. Zeker in vakantietijd en vooral ook door de chaotische werking van de digitale amendemententool. De paragrafen waarop amendementen kunnen worden ingediend zijn in deze tool keurig genummerd, maar de nummers ontbreken in de tekst van het verkiezingsprogramma…

Hopelijk nemen toch veel leden de moeite om de vele amendementen die ook op bovengenoemde punten zijn ingediend, te bekijken – en te ondersteunen.

Jongeren op dreef bij congressen van GroenLinks en PvdA

Het congres, of beter gezegd, de drie congressen van GroenLinks en PvdA afzonderlijk, alsmede het gezamenlijke congres, lieten een hoopvol beeld zien. Vooral veel jongeren voerden het woord over de vele moties die op de agenda’s stonden, en dat deden ze met bravoure én met goed gefundeerde, linkse opvattingen. Moties over eco-socialisme, verbreding van de linkse samenwerking, voor Palestina, en voor een democratische opbouw van de fusiepartij, om maar enkele voorbeelden te noemen, werden met een grote meerderheid aangenomen. Zelfs het toch niet als links bekend staande Elseviers Weekblad, berichtte daar positief over: Jongeren die in een partij een belangrijke rol spelen: tot voor kort konden politieke partijen daar alleen van dromen. Bij links zijn millennials en gen Z’ers het beu om werkeloos toe te zien hoe de volwassenen er een potje van maken. Ze zullen best radicaler zijn dan de ouderen, maar dat is bepaald niet iets van alleen deze tijd.

Verzuurde Volkskrant

 De verzuurde Volkskrant, althans het commentaar van hoofdredacteur Pieter Klok, laat zien dat de oude politiek van compromissen en vooral niet al te radicaal zijn nog steeds de leidraad vormt voor deze krant. Hij spreekt van een ‘dieptepunt’ en ‘powerplay’ omdat het congres een motie van drie voormalige PvdA-coryfeeën (Cohen, Asscher Oudkerk) met 83% van de stemmen naar de prullenbak verwees. In die motie werd de Tweede Kamerfractie bekritiseerd vanwege de motie die zij in de Tweede Kamer had ingediend om tot een volledig (tijdelijk) wapenembargo tegen Israël te komen. Dat was een logisch vervolg op eerdere wapenembargo moties die de fractie had ingediend, waarin de Iron Dome (de beschermingskoepel tegen raketaanvallen) voor dat embargo was uitgezonderd. Maar nu Israël de aanval op Iran had geopend, opnieuw strijdig met het internationaal recht, was de motie op zijn plaats. Het argument van Klok, van de drie voormalige PvdA-coryfeeën, én van alle rechtse- en middenpartijen en de kletskoppen aan de lultafels van de publieke omroep, dat Israëlische burgers beschermd moeten worden is van een schrijnende eenzijdigheid. Israël is de oorlog tegen Iran begonnen. Israël pleegt genocide in Gaza. Israël maakt zich sinds het ontstaan in 1947-1949 in toenemende mate schuldig aan dehumanisering, vermoorden en etnische zuiveren van de Palestijnen. Israël is een apartheidsstaat, geregeerd door rechts-extremisten. Er is politiek, moreel, noch juridisch geen enkel valide argument om dit misdadige Israëlisch regime met wapens te steunen.

Een veilig huis

Uiteraard haalt Klok de geschiedenis van pogroms en holocaust erbij. ‘Een continent dat er eeuwenlang niet in is geslaagd Joden een veilig huis te bieden, waardoor ze massaal zijn vermoord en verjaagd, heeft de, misschien wel eeuwigdurende, plicht om te zorgen dat er elders wel een veilig huis is.’ Israël zal met nooit een veilig huis zijn, om de simpele reden dat deze staat in 1947-1949 op een misdadige wijze is gevestigd door de verdrijving van 750.000 Arabische Palestijnen die plaats moesten maken voor Joodse westerse immigranten. Bijna 400 Palestijnse dorpen en steden werden verwoest of ontvolkt. De huizen die gespaard bleven, werden weggegeven aan Joodse immigranten en de dorpen en steden kregen een nieuwe – Israëlische – naam. En sindsdien – en dat hoef ik allemaal niet te herhalen – heeft de relatie tussen Israël en zijn Arabische buren verschillende fasen gekend van oorlogen en vredesbesprekingen, waarbij de tweestaten oplossing onder Westerse druk even licht en lucht leek te scheppen. Maar dat is hardhandig door Netanyahu de kop ingedrukt en sinds deze extremist aan de macht is, lijkt elke diplomatieke en rechtvaardige oplossing uit het zicht, temeer omdat hij elke Amerikaanse president uiteindelijk weet te bespelen.

Bezwaren tegen de fusie

De congressen verliepen overigens in een enthousiaste sfeer, anders dan sommige commentaren vanaf hun toetsenbord menen te moeten opmerken. Er waren zo’n 3000 mensen, rood en groen mengden zorgeloos.

Betekent dit nu dat ik mijn bezwaren tegen de fusie heb ingeslikt? Er zijn nog steeds wel wat kritische kanttekeningen tegen de gang van zaken te maken. Zo was het volgende in 2024 besloten in het actieplan ‘Samen vooruit!’ “De verschillende vormen die onze samenwerking kan aannemen – een blijvende alliantie, fusie, of nieuwe partij – moeten in aanloop daarnaartoe uitgezocht worden. Zo kunnen onze leden tegen die tijd een weloverwogen keuze maken.”

Dat is nooit uitgezocht. De val van het kabinet werd door beide partijbesturen aangegrepen om met een referendum de fusie er door te krijgen. Dus van een weloverwogen keuze was geen sprake. Er kon niet uit verschillende alternatieven worden gekozen.

Een belangrijk argument voor mij tegen de fusie van PvdA en GroenLinks was dat dit de samenwerking met de overige progressieve en linkse partijen, die samen minstens evenveel zetels hebben, zou bemoeilijken. Een links/progressieve alliantie was makkelijker te vormen als vanaf het begin alle daarvoor in aanmerking komende partijen op een gelijkwaardige wijze aan zo’n alliantie konden werken. Gelukkig heeft het congres wel met grote meerderheid de motie aangenomen dat er geïnvesteerd moet worden in de relaties met zoveel mogelijk linkse en progressieve partijen (waarbij in ieder geval gekeken wordt naar SP, PvdD, DENK, Volt, D66), met als doel het creëren van een krachtig en overtuigend breed links alternatief onder de noemer '#Keerpunt25'. En als links in een volgende regering werkelijk het verschil wil maken is zo’n brede, linke alliantie hard nodig. Een midden-kabinet van VVD, CDA en GroenLinks-PvdA zal op een forse teleurstelling uitlopen en de linkse oppositie van SP, Partij voor de Dieren, DENK, Volt en D66 vleugels geven.

Het NAVO-standpunt van de Tweede Kamerfractie, het akkoord gaan met de 5% bijdrage, is voor velen, met name ook voor de actieve jongeren, een groot probleem. Het is onbegrijpelijk dat de fractie kritiekloos de NAVO steunt. Dat kan het enthousiasme voor de fusie temperen. Daarover de volgende keer meer.

 

Kies voor een sterke rood-groene alliantie!

Onderstaande motie wordt ingediend op het GroenLinks congres van 21 juni 2025. Veel ondertekenaars zijn nodig! Ben je lid van GroenLinks en wil je de motie mede ondertekenen, laat me dat dan weten: leoplatvoet@gmail.com

 

Het congres van GroenLinks, bijeen te Nieuwegein op 21 juni 2025,

 

Constaterende dat

●      GroenLinks en PvdA de afgelopen jaren steeds intensiever zijn gaan samenwerken;

●      Het oorspronkelijke plan was om de verschillende vormen die de samenwerking kan aannemen – een blijvende alliantie, fusie, of nieuwe partij – zorgvuldig te onderzoeken,^[1] zodat leden hierover in de tweede helft van 2026 een weloverwogen besluit kunnen nemen;

●      Dit ‘principebesluit’ vandaag vervroegd wordt genomen, met als motief ‘duidelijkheid te creëren’ en onze energie ‘volle bak te richten op de wereld veranderen’;

●      Hierbij uitsluitend de optie van ‘een nieuwe (fusie)partij’ in stemming wordt gebracht, zonder dat duidelijk is waarom andere vormen -- zoals een blijvende alliantie of federatie -- geen serieuze overweging meer zijn.

 

Overwegende dat

●      De huidige politieke alliantie oorspronkelijk gericht was op het bouwen aan (brede) linkse machtsvorming, om zo de druk van sociale bewegingen – zoals de klimaat-, woon-, en vakbeweging – vanuit het parlement te versterken, én in beginsel het initiatief te nemen voor regeringsdeelname, analoog aan bijvoorbeeld Keerpunt ‘72/kabinet-Den Uyl;

●      Deze vorm van politieke alliantie nog steeds zeer geschikt is voor het behalen van deze doelen, en ruimte biedt om de groene en rode idealen waarvoor wij staan voorop te stellen;

●      De alliantievorm – in tegenstelling tot een fusie – meer ruimte biedt voor andere links-progressieve partijen, zonder hun partij-identiteit te hoeven opgeven, om zich aan te sluiten en zo een groter machtsblok te vormen;

●      Elders in Europa in het recente verleden vergelijkbare allianties tussen sociaaldemocraten en groenen hebben plaatsgevonden;

●      De politieke alliantie meer ruimte laat voor de verschillende ideologieën, en bijvoorbeeld geen nieuw beginselprogramma vereist, waardoor het risico op afhaken of afsplitsing binnen de achterban – zoals eerder is gebleken bij de fusies die leidden tot PvdA en GroenLinks – aanzienlijk wordt verkleind;

●      De huidige vorm beter aansluit bij de huidige situatie, waarin niet alle lokale afdelingen samen deelnemen aan de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 en we in twee Europese fracties vertegenwoordigd zijn;

●      De kans op succesvolle linkse machtsvorming groter is wanneer deze stap zorgvuldig en doordacht wordt gezet, en niet overhaast -- zoals eerdere linkse partijfusies ons hebben geleerd.

 

Roept het GroenLinks partijbestuur op:

●      Voorlopig door te gaan als hechte politieke alliantie, die zich wil profileren als aanvoerder van een bredere links-progressieve krachtenbundeling en streeft naar een zo links mogelijke machtscoalitie;

●      Vanuit een langetermijnvisie verder te bouwen aan deze bundeling van krachten, door:

○      het gezamenlijk verhaal verder uit te werken, zowel wat betreft de ideologische koers als inhoudelijke hervormingsplannen;

○      strategische vraagstukken te beantwoorden over politieke positionering, mogelijke regeringscoalities, publieke profilering en beoogde doelgroepen;

○      te werken aan een democratisch functionerende en inclusieve alliantie met expliciet aandacht voor het versterken van de banden met buitenparlementaire bondgenoten en een interactieve relatie met de samenleving;

●      pas wanneer bovenstaande onderdelen goed zijn uitgewerkt, te overwegen of het toewerken naar een volledige fusie van toegevoegde waarde wordt gevonden.

---

^[1] GroenLinks en PvdA presenteren actieplan ‘Samen vooruit!’, 24 september 2024 https://groenlinkspvda.nl/nieuws/linkse-samenwerking/groenlinks-en-pvda-presenteren-actieplan-samen-vooruit/